Το Αρτεμίσιο της Αμαρύνθου

Αυτές οι κάπως επιστημονικές λέξεις, δεν είναι και τόσο περίπλοκες! Μιλάμε για ένα σημαντικό ιερό αφιερωμένο στη θεά Άρτεμη στην Εύβοια, κοντά στην αρχαία πόλη της Ερέτριας. Οι κάτοικοί της οργάνωναν κάθε χρόνο μία μεγάλη γιορτή προς τιμήν της θεάς, τα Αρτεμίσια, προσελκύοντας πολίτες απ’ όλο το νησί και όχι μόνο. Όμως αυτό το ξακουστό ιερό, του οποίου τη θέση οι αρχαιολόγοι προσπάθησαν επίμονα πάνω από έναν αιώνα να βρουν, δεν είχε ξανά εντοπιστεί. Εγώ ο ίδιος, εδώ και πενήντα χρόνια αποκρυπτογραφώ αρχαίες επιγραφές και κάθε καλοκαίρι περπατώ την ύπαιθρο της Ερέτριας αναζητώντας την παραμικρή ένδειξη! Βασιζόμενοι σε αυτές τις γνώσεις, ξεκινήσαμε ένα ερευνητικό πρόγραμμα, μία συνεργασία Ελβετών και Ελλήνων αρχαιολόγων, το οποίο έκανε πραγματικότητα τον εντοπισμό του Αρτεμισίου στην Αμάρυνθο μετά από μία μακρά σειρά γεγονότων, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία.

Πράγματι, γνωρίζουμε ήδη πού βρίσκεται το ιερό, κοντά σε ένα παραθαλάσσιο ύψωμα στο λόφο των Παλαιοεκκλησιών, λέξη που παραπέμπει στα τρία παλιά εκκλησάκια που βρίσκονται στην κορυφή του. Μέχρι σήμερα οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως μόνο ένα μέρος του ιερού, από το οποίο δεν απομένουν και πολλά πράγματα: τα περισσότερα αρχιτεκτονικά μέλη των οικοδομημάτων του ιερού και τα μαρμάρινα αγάλματα αποσπάστηκαν μετά την εγκατάλειψή του. Χρησιμοποιήθηκαν είτε στην ανέγερση των γύρω εκκλησιών όπως στο γειτονικό ναό της Παναγίτσας, ο οποίος είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου χτισμένος από αρχαίους δόμους, είτε συνθλίφτηκαν και κάηκαν σε καμίνια για την παραγωγή ασβέστη για κονίαμα στα μεσαιωνικά χρόνια. Δύο τέτοια ασβεστοκάμινα έχουν εξάλλου εντοπιστεί και στην ανασκαφή. Ιδιαίτερα απογοητευτικό, όμως δεν έχουν χαθεί τα πάντα… Το υπέδαφος σίγουρα κρύβει μέσα του αμέτρητα ευρήματα, κυριολεκτικά και μεταφορικά, τα οποία οι αρχαιολόγοι ετοιμάζονται να αποκαλύψουν και να ερμηνεύσουν. Και φυσικά η έρευνα δεν περιορίζεται στην απόσπαση των αρχαιολογικών καταλοίπων: οι αρχαίοι συγγραφείς και οι επιγραφές που έχουμε στα χέρια μας, παρέχουν ανεκτίμητες πληροφορίες τόσο για τη θέση του ιερού για τους Ερετριείς, όσο και για τη γιορτή των Αρτεμισίων.

Τα αρχαία κείμενα μάς παρέχουν θησαυρούς γνώσεων! Ας πάρουμε για παράδειγμα το γεωγράφο Στράβωνα που έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ.-1ο αιώνα μ.Χ., ο οποίος συγκέντρωσε και κατέγραψε πληροφορίες για πολλές σημαντικές τοποθεσίες της αρχαίας Ελλάδας. Παρόλο που δεν είχε επισκεφτεί την Εύβοια, αναφέρει το ιερό της Αμαρύνθου, το οποίο τοποθετεί 60 στάδια μακριά από την Ερέτρια, δηλαδή περίπου σε απόσταση 10,8 χιλιομέτρων. Ο Στράβωνας αναφέρει ότι στο ιερό έστεκε σε δημόσια θέα μία σημαντική επιγραφή (στήλη) με θέμα την οργάνωση μίας μεγάλης ετήσιας πομπής από την Ερέτρια στην Αμάρυνθο. Στην πομπή αυτή συμμετείχαν 3.000 οπλίτες(πεζικάριοι με όπλα), 600 ιππείς και 60 πολεμικά άρματα. Γνωρίζουμε πολλές ακόμη μαρμάρινες στήλες πάνω στις οποίες ήταν χαραγμένα επίσημα έγγραφα της πόλης-κράτους, όπως ο κανονισμός οργάνωσης θρησκευτικών εορτών ή σύμφωνα ειρήνης (εκεχειρίας) μεταξύ όμορων πόλεων-κρατών. Εκτός όμως από την πόλη, και ιδιώτες έστηναν σε δημόσια θέα επιγραφές δηλώνοντας έτσι τόσο την ευσέβειά τους προς τη θεότητα, όσο και τη θέση τους στην κοινωνία της Ερέτριας. Αυτές οι αρχαιολογικές μαρτυρίες ήταν επίσης ορατές από όλους κατά τη διάρκεια των εορτών, όπου κάθε χρόνο συγκεντρωνόταν το σύνολο του πληθυσμού.